Szczegółowe sposoby realizacji Programu (NPT 6)

6.1 Faza zainicjowania Programu i przygotowania do jego wdrożenia:

• Proklamowanie Narodowego Programu Trzeźwości. Pozyskanie autorytetów społecznych, lokalnych i ogólnopolskich, w celu uzyskania ich wsparcia dla Programu. Zaplanowana praca „metapolityczna” dla osiągnięcia tego celu, spotkania dla uzyskania konsensusu społecznego, edukacja elit politycznych, wzbudzanie zainteresowania społecznego tematyką trzeźwości.
• Ustanowienie odpowiednio umocowanego stałego Zespołu składającego się z ekspertów, reprezentantów zainteresowanych środowisk, kluczowych instytucji kościelnych, państwowych, samorządowych i pozarządowych. Celem Zespołu jest systematyczne planowanie i cyklicznie monitorowanie osiągania celów Narodowego Programu. Konieczne jest zorganizowanie systemu planowania i analizy stopnia osiągania celów we współpracy z zainteresowanymi ośrodkami badawczymi.
• Edukacja publiczna na dużą skalę, prezentująca Program i jego znaczenie. Kampanie społeczne wskazujące niezbędność i korzyści z wprowadzania w życie Programu. Powszechna edukacja publiczna na wszystkich etapach życia człowieka. Pozyskanie przedstawicieli mediów i świata kultury oraz dostarczanie im materiałów do pracy. Uruchamianie działań sieciowych, opartych na współpracy przygotowanych wolontariuszy.
• Aktywizacja zasobów oraz integracja wszystkich potencjalnych sojuszników, zwłaszcza ruchów trzeźwościowych, wokół celów Programu.
• Mobilizacja w Kościele do zaangażowania na płaszczyźnie formacji osobowej i społecznej, a przede wszystkim modlitewnej do realizacji Narodowego Programu Trzeźwości.

6.2. Faza początkowych działań na rzecz realizacji Programu:

• Dokonywanie systematycznej i ciągłej diagnozy stanu problemów alkoholowych w Polsce, również na poziomie lokalnym (gminnym), zgodnie ze standardami międzynarodowymi i systematyczne zapoznawanie w czytelnej formie z jej wynikami decydentów i ogółu społeczeństwa.
• Edukacja specjalistyczna na temat problemów alkoholowych i metod ich rozwiązywania skierowana do elit społecznych i polityków sprawujących funkcje publiczne, urzędników samorządowych, dziennikarzy, duchownych, nauczycieli i wychowawców, pracowników służby zdrowia, trenerów sportowych, działaczy organizacji pozarządowych, ekonomistów, pracowników sektora obrotu napojami alkoholowymi, prawników, służb mundurowych. Wprowadzenie obowiązku określonej edukacji dla wszystkich funkcjonariuszy publicznych i pełniących funkcje z wyboru (posłowie, senatorowie, radni).

6.3. Faza intensywnych działań na rzecz realizacji Programu:

• Ograniczenie dostępności napojów alkoholowych (w tym w drodze przygotowanych edukacyjnie i zaakceptowanych społecznie zmian legislacyjnych, od poziomu Sejmu do poziomu gminy, np. zezwoleń na obrót napojami alkoholowymi na danym terytorium, ograniczenia marketingowe, zwłaszcza reklamy, ograniczenia lobbingu, wpływ poprzez ceny i podatki)⁶⁴.
• Aktywna promocja medialna i środowiskowa dojrzałej i świadomej abstynencji jako najkorzystniejszej postawy z punktu widzenia ludzkiego zdrowia i rozwoju, cnoty trzeźwości oraz ukazanie możliwości mniej ryzykownych sposobów korzystania z napojów alkoholowych.
• Kampanie przeciw pijaństwu elit, nacisk społeczny na gremia polityczne i elity zawodowe, zmiany w prawie utrudniające pijaństwo w pracy, specjalistyczne programy interwencyjno – profilaktyczne w wybranych środowiskach zawodowych o zwiększonym ryzyku problemów alkoholowych (np. służby mundurowe⁶⁵).
• Ukazywanie możliwości używania alkoholu bez przekraczania bezpiecznych granic, edukacja społeczna w zakresie skutków upijania się, programy profilaktyczne dla dorosłych w każdych dostępnych środowiskach, w tym w miejscu pracy.
• Usprawnienie systemu interwencji i profilaktyki wobec kierujących pojazdami w stanie nietrzeźwości.
• Wzmocnienie prawa w zakresie respektowania ograniczeń dostępności napojów alkoholowych dla osób nieletnich⁶⁶ i równolegle inwestowanie w rozwój programów profilaktycznych, przygotowanie nauczycieli do roli profilaktyka – tak, aby objąć różnymi formami pracy wszystkich młodych ludzi⁶⁷, proporcjonalnie do potrzeb i sytuacji rozwojowych, medialne kampanie edukacyjne skierowane do młodych, praca z rodzicami w kierunku podjęcia przez nich efektywnych zadań profilaktycznych⁶⁸.

6.4. Faza utrwalania i wzmacniania efektów Programu:

• Praca na rzecz integracji rodzin (najważniejszy czynnik chroniący)⁶⁹. Uczenie budowania więzi i komunikacji w rodzinach, a zwłaszcza młodych małżeństw pochodzących z rodzin dysfunkcyjnych, które nie mają wsparcia we własnych rodzinach.
• Wspieranie rozwoju duchowego i dojrzałej religijności⁷⁰.
• Wzmocnienie profilaktycznego wpływu szkół poprzez kształtowanie ich wspólnotowego charakteru. Sprzyjanie wartościowym pod względem profilaktycznym sposobom kształcenia (odpowiednie doskonalenie umiejętności i wiedzy nauczycieli, przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym i przemocy na terenie szkół).
• Opracowywanie i wprowadzanie w życie nowych skutecznych programów profilaktycznych, których głównym celem będzie uczenie dzieci, młodzieży i dorosłych dojrzałej sztuki życia, w tym wypracowania cnoty wstrzemięźliwości. Podstawą takich programów powinna być przyjaźń z Bogiem, pozytywne więzi w rodzinie oraz respektowanie podstawowych wartości i norm moralnych. Należy uwzględniać w nich pewien zakres ostrzeżeń specyficznych wobec alkoholu⁷¹.
• Aktywizacja pracy profilaktycznej w parafiach w ramach duszpasterstwa ogólnego (np.: postanowienia przy okazji Pierwszej Komunii św., bierzmowania, przygotowanie do sakramentu małżeństwa, katechezy parafialne, rekolekcje, itp.). Zaangażowanie grup i wspólnot przy parafiach, stowarzyszeń i bractw trzeźwościowych.
• Dorośli stanowiący środowisko wzrastania i formowania dzieci i młodzieży (rodzice, nauczyciele, wychowawcy, księża, urzędnicy, policjanci, pracownicy wymiaru sprawiedliwości) powinni być w centrum uwagi profilaktyków. Konieczne jest przygotowanie trenerów sportowych i animatorów kultury do spełniania roli profilaktycznej⁷².
• Inwestowanie w kadrę terapeutów uzależnienia i współuzależnienia⁷³ i dobrze pracujące ośrodki terapeutyczne, analiza przeszkód w korzystaniu z ich pomocy, promocja środowisk samopomocowych. Ułatwianie drogi do uzyskania pomocy terapeutycznej, wspieranie programów informacyjnych w mediach, szerzenie wiedzy o potrzebach rodzin z problemem alkoholowym, ukazywanie uzależnienia jako choroby (destygmatyzacja uzależnionych, przy jednoczesnym braku tolerancji dla zachowań alkoholowych w miejscu pracy i rodzinie).
• Rozwój pracy terapeutycznej wśród osób osadzonych w zakładach karnych lub objętych probacją i kuratelą.
• Budowanie i promowanie pozytywnego wizerunku osób pracujących na rzecz trzeźwości poprzez rozszerzenie i urozmaicenie wyróżnień, nagród, plebiscytów lokalnych, zachęta dla mediów w tym kierunku (misja mediów publicznych).
• Zaplanowana i systematyczna praca medialna dla utrwalenia celów Programu.
• Organizowanie spotkań środowiskowych w celu budowania wsparcia społecznego dla trzeźwościowej polityki społecznej, edukacja elit politycznych, wzbudzanie zainteresowania społecznego tą tematyką.
• Regularne dokonywanie ewaluacji osiągania celów Programu przy pomocy nowoczesnych metod badawczych. Rozwój instytucji (np. katedr, zakładów) szkolnictwa wyższego lub instytutów naukowo-badawczych w celu zapewnienia zaplecza dla badań na rzecz profilaktyki, terapii i pozytywnych zmian społecznych. Wprowadzanie w życie wniosków płynących z oceny skuteczności Programu.
• Modyfikacja i uzupełnianie Programu wobec nowych okoliczności społecznych.

6.5. Wiele z opisanych tutaj działań już było lub jest w jakimś stopniu podejmowanych. Zatem należy je integrować, promować i wzmacniać, jako tzw. dobre praktyki⁷⁴. Niektóre z tych działań są dobrze dopasowane do światowych standardów⁷⁵. Badania światowe wskazują na istotną rolę ograniczania dostępności napojów alkoholowych na każdym możliwym polu, a szczególnie prawnym, geograficznym, ekonomicznym, kulturowym⁷⁶. Ten instrument jest najbardziej efektywny doraźnie. Natomiast instrumenty edukacyjne są efektywne w dłuższej perspektywie czasowej. Należy dążyć do równoczesnego ograniczania zarówno popytu, jak i dostępności alkoholu. Zgodnie z aktualną wiedzą szczególnie ważne są ograniczenia dostępności, zwłaszcza prawne i ekonomiczne.

Przypisy:

⁶⁴ Wagenaar A.C., Salois M.J., Kauro K.A. (2009). Effects of beverage alkohol price and tax levels on drinking. A meta-analysis of 1003 estimates from 112 studies, Addiction, 104, no 4, s. 179-190.

⁶⁵ Fijałkowska S., Tomaszewska I., Problemy alkoholowe w profesjonalnej armii, Świat Problemów, 2010, nr 6 (209), s. 34-37; Wojcieszek K. Profilaktyka problemów alkoholowych w warunkach profesjonalnej służby wojskowej. W poszukiwaniu rozwiązań, Warszawa 2010, Wyd. Dep. Wych. i Prom. Wojsk. MON, s. 95; Wojcieszek K., Korekta – program profilaktyczny w dziedzinie problemów alkoholowych, przeznaczony do pracy z młodymi dorosłymi, w tym z żołnierzami zasadniczej służby wojskowej, Warszawa 1999, Wyd. I, MON, ss. 35.

⁶⁶ Rzącki J., Cierpliwość, wytrwałość, pokora, Świat Problemów, 2007, nr 2-3, (169-170), s. 39-41.

⁶⁷ Wojcieszek K., Czy jesteśmy im coś winni? Rzecz o profilaktyce szkolnej, Czasopismo internetowe ORE Trendy, 2013, nr 4, s. 66-72; Węgrzecka-Giluń J. (red.), Przewodnik metodyczny po programach promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki, Warszawa 2010, Wyd. Fundacji Etoh, s. 168.

⁶⁸ Wojcieszek K., Rodzice i dzieci w rodzinach alkoholowych – studium antropologiczno-profilaktyczne. Medycyna Wieku Rozwojowego, 2003, nr 1, cz. II, t. VII, s. 65-75; Ryś M., Rodzinne uwarunkowania psychospołecznego funkcjonowania Dorosłych Dzieci Alkoholików, Warszawa 2007, Wyd. PWN, s. 238. (zwł. s. 118-139); Wojcieszek K., Nasze dzieci w dżungli życia. Jak pomóc im przetrwać? Kraków, 2016, Wyd. Rubikon; Sakowska J., Szkoła dla rodziców i wychowawców, Warszawa 1999, Wyd. CMPPP, ss. 128; Karasowska A., Profilaktyka na co dzień. Alkohol w życiu nastolatków, Warszawa 2005, Wyd. PARPAMEDIA, s. 96; Karasowska A., Jak wychowywać i uczyć dzieci z zaburzeniami zachowania, Warszawa 2006, Wyd. PARPAMEDIA, s. 147.

⁶⁹ Rustecka-Krawczyk A., Program Wzmacniania Rodziny, Remedium 2009, nr 12, s. 7-8; Ostaszewski K., Rustecka-Krawczyk A., Wójcik M., Czynniki chroniące i czynniki ryzyka związane z zachowaniami problemowymi warszawskich gimnazjalistów: klasy I –III, Warszawa 2011, Wyd. IPiN, ss. 101; Sakowska J., Szkoła dla rodziców i wychowawców, Warszawa 1999, Wyd. CMPPP, s. 128; Spoth R.L., Redmont C., Trudeau L., Shin C., Longitudinal substance initiation outcomes for a universal preventive intervention combining family and school programs, Psychology and Addicctive Beahviours, 2001, v. 16, s. 129-134.

⁷⁰ Rew L., Wong Y.J.(2006). A systematic review of associations among religiosity/spirituality and adolescent health attitudes and behaviors. Journal of Adolescent. Health, 38 (4), s. 433-442.

⁷¹ Sloboda Z., State of art of prevention research in the United States, s. 31-44, w: Evaluating Drug Prevention in the European Union, Luxembourg 1998, EMCDDA Scientific Monograph Series nr 2, s. 144; Ostaszewski K., Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych, 2003, Warszawa, Wyd. Scholar, s. 299.

⁷² Bobrowski K., Sposoby spędzania wolnego czasu przez młodzież a używanie substancji psychoaktywnych, Medycyna Wieku Rozwojowego, 2003, v. VII, 1, s. 91-104.

⁷³ Mellibruda J., Sobolewska-Mellibruda Z., Integracyjna psychoterapia uzależnień, Warszawa 2006, Wyd. IPZ, s. 419.

⁷⁴ Grzelak S. [red.], (2015). Vademecum skutecznej profilaktyki problemów młodzieży. Warszawa, Wyd. ORE.

⁷⁵ Stąd mówiło się wśród specjalistów o „polskim modelu rozwiązywania problemów alkoholowych”.

⁷⁶ Anderson, Baumberg, Alkohol…, op. cit.