Posiadane zasoby wspierające cele Narodowego Programu Trzeźwości

5.1. Zasoby kulturowo-społeczne:

• Dysponujemy tradycją historyczną społecznego budowania trzeźwości od około XVII wieku, opartą na wysiłkach wybitnych działaczy (św. o. S. Papczyński MIC, J. Szymkiewicz, ks. K. Antoniewicz SJ, ks. A. Fiecek, W. Lutosławski, ks. J. Kapica, bł. o. H. Koźmiński OFMCap, bł. ks. B. Markiewicz CSMA, sługa Boży kard. S. Wyszyński, sługa Boży ks. F. Blachnicki, o. B. Sosnowski OFMCap i wielu innych)⁵³.
• Polskę charakteryzuje przewaga liczebna dorosłych abstynentów nad pijącymi problemowo, a w każdym razie znaczna przewaga umiarkowanie pijących, chociaż ich wpływ kulturowy jest zbyt słaby w stosunku do liczebności⁵⁴.
• W oparciu o wyniki badań socjologicznych można stwierdzić, że nadal wysoki jest poziom życia duchowego Polaków (zarówno w aspekcie religijnym, jak i rodzinnym), co jest empirycznie potwierdzonym czynnikiem ochronnym⁵⁵.
• W znacznej części społeczeństwa, w tym u niektórych autorytetów społecznych, ocena trzeźwości jest wysoka. Wyraża się to również w podejmowaniu zobowiązań publicznych (np. Jasnogórskie Śluby Narodu, Przyrzeczenia Harcerskie, itp.).
• Kościół katolicki, inne kościoły i związki wyznaniowe wykazują stałą troskę o trzeźwość. Na terenie kraju w ciągu roku odbywa się tysiące duszpasterskich inicjatyw trzeźwościowych, między innymi: pielgrzymki, rekolekcje i spotkania modlitewne⁵⁶.
• Działają kościelne ruchy abstynenckie (np. Krucjata Wyzwolenia Człowieka⁵⁷ i Ruch Światło Życie („Oaza”), katolickie bractwa trzeźwościowe, Stowarzyszenie Wesele Wesel, harcerstwo, Dziecięca Krucjata Niepokalanej).
• Funkcjonuje aktywna sieć grup samopomocowych (kilka tysięcy grup AA⁵⁸ i kilkaset grup Al-Anon)⁵⁹.
• Działają liczne stowarzyszenia i kluby abstynenta.

5.2. Zasoby prawno-organizacyjne:

• Nasz system prawny uznawany za modelowy w skali europejskiej, jednak zbyt słabo wykorzystywany w praktyce (Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z 1982, z późniejszymi zmianami i inne regulacje), ma tradycje sięgające początków niepodległej Polski (lex Moczydłowska)⁶⁰. Niestety, bardzo liczne nowelizacje w dużej mierze zdeformowały to prawo.
• Posiadamy precyzyjnie zdefiniowane obowiązki samorządu i rządu, istnieje prawna możliwość oddolnych działań obywateli.
• Ustawowo przewidziane są zasoby finansowe samorządów przeznaczane na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych.
• Istnieje sieć instytucji systematycznie działająca na obszarze problematyki trzeźwościowej, zarówno samorządowych, rządowych, jak i pozarządowych⁶¹.

5.3. Zasoby kadrowe i dobre praktyki:

• Istnieje grupa specjalistów z zakresu terapii uzależnień i profilaktyki z wysokimi kompetencjami, pracująca w oparciu o tzw. polski model rozwiązywania problemów alkoholowych, co wydatnie zwiększyło skuteczność terapii uzależnień.
• Istnieje duży zasób doświadczeń praktycznych i programów lokalnych z ostatnich lat; każda gmina przygotowuje własne rozwiązania.
• Znaczący, chociaż nadal niewystarczający, jest zasięg szkolnych programów profilaktycznych. Zbudowany jest system ich oceny i rekomendacji.
• Ministerstwo Zdrowia opracowywało i wdrażało wieloletnie programy interdyscyplinarne Narodowe Programy Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, przygotowane przez odpowiednie grona eksperckie.
• Funkcjonuje Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, o określonych ustawowo zadaniach.
• Wydano dużo⁶² dobrej literatury fachowej, popularnej i naukowej (rodzime i tłumaczenia).
• Liczne osoby są chętne do pracy na rzecz trzeźwości i rozwiązywania problemów alkoholowych.

5.4. Wszystkie te zasoby wymagają ochrony, wzmacniania i propagowania. Polacy mają prawo je znać, doceniać i wykorzystywać. Zwłaszcza jednak dorobek prawno-organizacyjny wymaga stałej uwagi i naprawy, gdyż jest, jak się wydaje, przedmiotem stałego nacisku ze strony różnych środowisk, które nie są zainteresowane rozwiązywaniem polskich problemów alkoholowych (np. liczne próby psucia prawa drogą drobnych nowelizacji)63.

5.5. Do każdego rodzaju z wymienionych zasobów można skierować uwagi o ich niedostatecznym wykorzystaniu czy nawet zanikaniu w świadomości społecznej (np. błędy w aktywności samorządów, słaba implementacja prawa). Poniekąd z tych zaniedbań i słabości utrwalają się lub powstają problemy alkoholowe o zasięgu społecznym. Jednak zasoby te realnie istnieją i należy je maksymalnie wykorzystać. Ich zachowanie i wzmacnianie jest kluczem do realizacji Narodowego Programu Trzeźwości.

Przypisy:

⁵³ Zagadnienie bardzo dobrze opisane w wielotomowej monografii M. Romaniuka (red.), Sylwetki najwybitniejszych działaczy trzeźwościowych XIX i XX wieku, Tomy I-IV (1994-2007 ), Warszawa, Michalineum/Parpa.

⁵⁴ Zasadnicze źródło, czyli Raport 2014 WHO, podaje bardzo wysokie odsetki abstynentów w Polsce, sięgające prawie 50% tych, którzy w ostatnim roku nie spożywali alkoholu wśród dorosłych (15+), tzw. abstynentów całożyciowych byłoby ok. 15% wśród mężczyzn, a druga grupa to osoby, które porzuciły picie, jeszcze większa. Dane te bywają kwestionowane, ale nawet gdyby je bardzo znacznie obniżyć, to i tak są to stosunkowo wysokie wskaźniki. Global Status Report on Alcohol and Health WHO 2014, część z kartami krajowymi, s. 229.

⁵⁵ Hawkins D.J., Catalano R.F., Miller J.Y., Risk and protective factors for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood. Implications for substance abuse prevention, Psychological Bulletin, 1992, v.112, nr 1, s. 64-105; Malczewski A. (2017). Polska młodzież a substancje psychoaktywne, Świat Problemów, nr 4 (291), s. 15-19; Rew L., Wong Y.J. (2006). A systematic review of associations among religiosity/spirituality and adolescent health attitudes and behaviors. Journal of Adolescent. Health, 38 (4), s. 433-442.

⁵⁶ Dokładne sprawozdania w roczniku „Apostoł Trzeźwości”.

⁵⁷  Przegląd działalności w periodyku KWC „Eleuteria”.

⁵⁸ Dane podawane przez różne źródła różnią się, ale w sprawozdaniu PARPA za 2015 roku znajdujemy informacje o 1980 aktywnych grupach AA, 504 grupach Al.-Anon, 80 grupach Alateen, 200 grupach DDA oraz o 506 stowarzyszeniach abstynenckich i 317 klubach abstynenta. Te dane odnoszą się do osób mających różne problemy alkoholowe, a nie obejmują znacznej grupy dobrowolnych abstynentów, również zrzeszonych w KWC. http://www.parpa.pl/images/file/zestawienia_statystyczne_2015.pdf

⁵⁹ Kaczmarczyk I., Wspólnota Anonimowych Alkoholików w Polsce. Alkoholowe dno i co to znaczy trzeźwieć? Warszawa 2008, Wyd. Eneteia, ss. 306.

⁶⁰ 23 kwietnia 1920 roku pierwszy Sejm Rzeczypospolitej uchwalił ustawę regulującą obrót alkoholem. Dopuszczała ona nawet lokalną prohibicję na życzenie mieszkańców danej gminy i dość dobrze regulowała wiele zagadnień praktycznych. Inicjatorką ustawy była poseł Moczydłowska.

⁶¹ Wydawane przez PARPA sprawozdania roczne i rekomendacje, np. Rekomendacje do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w 2010 roku, Warszawa 2009, Wyd. PARPAMEDIA, s. 81 i w latach kolejnych. Patrz też: Grzelak S. [red.], (2015). Vademecum skutecznej profilaktyki problemów młodzieży. Warszawa, Wyd. ORE.

⁶² Oczywiście jest to subiektywna ocena autora projektu Narodowego Programu Trzeźwości.

⁶³ Przykładem jest manipulacja prawem przy okazji zawodów piłkarskich Euro, gdy w końcu przyjęto obecność piwa na stadionach po początkowym odrzuceniu tej zmiany. Jeszcze poważniejsze konsekwencje miało zrezygnowanie z zakazu reklamy alkoholu, który to zakaz nie tak dawno obowiązywał. Smith L., Foxcroft D.R., The effect of alcohol advertising, marketing and portrayal on drinking behaviour in young people: systematic review of prospective cohort studies, British Medical C. Public Health, 2009, v. 9, s. 9-51.