Główne kierunki rozwiązywania problemów alkoholowych

1) Jak wskazują doświadczenia historyczne¹⁷, trwała trzeźwość nie może być osiągnięta drogą narzucenia społeczeństwu radykalnych ograniczeń (np. prohibicja) wbrew jego dążeniom, ale może być efektem stopniowego procesu, opartego o zasadę społecznej akceptacji koniecznych ograniczeń^18,19. Wartościowym celem pośrednim może być takie usytuowanie alkoholu etylowego w kulturze życia codziennego, aby minimalizować szkody alkoholowe. Drogą do tego celu pośredniego jest eliminowanie wszelkich form tzw. nadużywania napojów alkoholowych w oparciu o identyfikację szkód i zmianę form jego obecności w życiu codziennym oraz stałe dążenie do zmniejszania jego znaczenia w hierarchii wartości poszczególnych osób i całego społeczeństwa.

2) Jak wspomniano wyżej, są grupy społeczne szczególnie narażone na negatywne oddziaływanie alkoholu (dzieci, młodzież, kobiety, osoby podatne genetycznie na szybsze uzależnienie), zatem powinny one być otoczone szczególną opieką i pomocą (profilaktyka, terapia, rehabilitacja). Odnoszone przez nie szkody powinny być intensywnie niwelowane na koszt społeczeństwa, jeśli decyduje się ono używać alkoholu. Zwłaszcza dostępność pomocy i jej jakość mają zasadnicze znaczenie. Ze względów etycznych sytuacja takich osób powinna przesądzać o wszelkich regulacjach obyczajowych i prawnych używania alkoholu etylowego w danym społeczeństwie. Styl życia większości musi respektować uzasadnione prawa mniejszości objętej zwiększonym ryzykiem szkód alkoholowych (np. dzieci z rodzin alkoholowych wykazujące tzw. efekt teleskopowy szybszego uzależnienia)²⁰.

3) Różnorodne doświadczenia historyczne pouczają, że jest możliwe znaczne polepszenie sytuacji poprzez wytrwałą i planową politykę społeczną²¹. Zmiana społeczna w tym zakresie jest możliwa. Wskazane jest oparcie jej na wiedzy (evidence-based social policy), na podmiotowej aktywności lokalnej i na zgodzie społecznej wokół celów i narzędzi działania.

Działania te muszą uwzględniać zasoby kulturowe i specyfikę danej społeczności. W jakimś stopniu zawsze jest to przemiana duchowa danej wspólnoty osób, a nie wyłącznie efekt „inżynierii społecznej”.

4) Wypracowanie trwałej i powszechnej moralnej sprawności w postaci trzeźwości przez wszystkich Polaków jest istotą Narodowego Programu Trzeźwości. Konkretnie oznacza to pełną abstynencję osób nieletnich i szczególnie wrażliwych na szkody alkoholowe. W przypadku dorosłych oznacza to abstynencję lub umiar, zwłaszcza z uwzględnieniem aktualnych okoliczności życiowych wykluczających używanie etanolu i uwzględnianiem ilościowych oraz czasowych ograniczeń formułowanych przez ekspertów²². Tego celu nie da się osiągnąć bez praktykowania świadomej abstynencji przez znaczącą część Narodu („Przez abstynencję wielu do trzeźwości wszystkich”), bez znaczącego spadku poziomu spożycia napojów alkoholowych oraz bez zmiany obecnych sposobów używania napojów alkoholowych (w kierunku wykluczającym upijanie się oraz zbyt częstą konsumpcję). Radykalne ograniczenie aktualnego poziomu spożycia jest najważniejszym i kluczowym celem pośrednim oraz warunkiem bezwzględnym na drodze do trzeźwości wszystkich.

5) Doświadczenia historyczne wskazują na istotny wpływ autorytetów i liderów społecznych na osiągnięcie trzeźwości całego społeczeństwa. Dotyczy to zwłaszcza duchowieństwa, nauczycieli, parlamentarzystów, władz rządowych, samorządowych oraz pracowników kultury i mediów, a także wszystkich zawodowo stykających się z tą problematyką. Powinni oni być właściwie poinformowani (edukacja elit) i odznaczać się osobistym nienagannym stylem życia w zakresie używania napojów alkoholowych, a ich decyzje (również wyrażone w aktach prawnych i zarządzeniach) powinny być zgodne z dążeniem do powszechnej trzeźwości.

Aktualna wiedza i praktyka potwierdzają, że niskie ceny napojów alkoholowych i zbyt duża ich dostępność to czynniki powodujące stały wzrost wskaźników spożycia alkoholu w społeczeństwie. Bez zmian w tym zakresie osiąganie celów Programu będzie bardzo utrudnione, a nawet niemożliwe. Należy dążyć do jednoczesnego ograniczania popytu (edukacja publiczna, profilaktyka, rozwój społeczny, podnoszenie świadomości szkodliwości spożywania alkoholu), jak i dostępności napojów alkoholowych (dostępność ekonomiczna, geograficzna, prawna, kulturowa).

Przypisy

¹⁷ Głównie historie wdrażania ustaw prohibicyjnych w kilkudziesięciu krajach na początku XX stulecia jako doraźna odpowiedź na szkody alkoholowe.

¹⁸ Dodatnie efekty działań w krajach skandynawskich (Szwecja, Islandia) czy w określonych społecznościach (Żydzi, muzułmanie). Wetoszka P., Czynniki kształtujące szwedzki rynek alkoholowy w warunkach zmian monopolu państwowego, Alkoholizm i Narkomania, 2016, v. 29, nr 4, s. 223-236; A. L. Kristjansson, I.D. Sigfusdottir, T. Thorlindson, M.J. Mann, J. Sigfusson, J.P. Allegrante, Population trends in smoking, alkohol use and primary prevention variables among adolescents in Iceland, 1997-2014, Addiction, 2016, v. 111 (4), s. 645-652.

¹⁹ W Polsce po odzyskaniu niepodległości rozważano uchwalenie pełnej prohibicji. Do uchwalenia odpowiedniej ustawy zabrakło tylko jednego poselskiego głosu.

²⁰ Hussong A, Bauer D. Telescoped Trajectories from Alcohol Initiation to Disorder in Children of Alcoholic Parents. Journal of abnormal psychology. 2008; 117(1):63-78; Wojcieszek K. (2016). Międzygeneracyjna transmisja uzależnienia od alkoholu – przyczyny oraz możliwości zapobiegania. [w:] Gaś Z. (red.), Rodzina a profilaktyka zaburzeń w zachowaniu, Lublin, Wyd. WSEiI, s. 129-146.

²¹ Patrz studium efektywności polityki społecznej: Anderson P. Baumberg B., Alkohol w Europie. Raport z perspektywy zdrowia publicznego, Warszawa, 2007, ss. 322. Także studium projektu islandzkiego (Kristjansson, op. cit.).

²² Oznacza to np. granicę maksymalnie 60 g czystego etanolu spożywanych przy jednej okazji przez mężczyznę, a 40 g przez kobietę i różnorodne inne ograniczenia sytuacyjne. Można to nazwać symbolicznym używaniem, bez masywnej zmiany postrzegania i emocji u konsumenta.