Alkohol w życiu człowieka

1) Alkohol etylowy jest substancją psychoaktywną silnie i wielorako działającą na ludzki organizm. Część jego działań na układ nerwowy czyni go dla większości ludzi substancją atrakcyjną². Jednocześnie napoje alkoholowe są tanie w produkcji³ i łatwo dostępne. Te dwie cechy sprawiają, że jest od dawna używany w codziennym życiu wielu społeczeństw, zwłaszcza europejskich⁴, odgrywając istotną rolę w świętowaniu, w życiu towarzyskim i w rozmaitych tradycjach.

2) Zakres używania alkoholu etylowego nie jest stały, ale jest historycznie⁵, kulturowo i ekonomicznie uwarunkowany – skala jego używania zmniejsza się lub zwiększa w zależności od różnorodnych okoliczności, podobnie jak formy używania. Etanol znajdujący się we wszystkich napojach alkoholowych (piwo, wino, wódka i inne), jest taki sam i działa tak samo. Natomiast napoje alkoholowe o największym stężeniu etanolu (np. wódka) są stosunkowo nowe w historii ludzkości, zatem społeczeństwa są dopiero w trakcie zbierania bolesnych doświadczeń i wniosków wynikających z ich używania⁶.

3) Jednocześnie alkohol etylowy stwarza liczne obiektywne zagrożenia związane z jego używaniem, które bardzo łatwo przekształca się w nadużywanie. Nierzadko prowadzi to do rozległych szkód i wielu dramatycznych cierpień. Eksperci uważają alkohol etylowy za najgroźniejszą w skutkach, szeroko stosowaną substancję psychoaktywną (narkotyk), ze względu na kumulowanie się szkód indywidualnych i społecznych⁷.

4) Poszczególne osoby różnią się indywidualną podatnością na ewentualne straty alkoholowe. Niektórzy są bardziej niż inni podatni na uzależnienie od tej substancji⁸ lub na inne szkody związane z używaniem alkoholu. Przy określonych społecznych wzorach spożycia (np. tzw. towarzyski przymus picia), skazuje to takie osoby na dramatycznie negatywne konsekwencje osobiste lub rodzinne. Świadomość społeczna związana z wiedzą na temat, kto jest bardziej narażony na szkody alkoholowe, jest zbyt mała i zbyt słabo stosowana w praktyce⁹.

5) Okazuje się, że nawet niewielkie ilości spożywanego alkoholu niosą ze sobą potwierdzone ryzyko (np. wzrost zapadalności na niektóre nowotwory¹⁰), a większość szkód alkoholowych jest powodowana nie przez osoby uzależnione (zwanych alkoholikami), ale przez nieuzależnionych spożywających alkohol nieostrożnie (tzw. paradoks prewencyjny)¹¹. Zatem głównym źródłem większości negatywnych konsekwencji używania alkoholu etylowego jest prosty brak umiaru.

6) Taka sytuacja sprawia, że napoje zawierające alkohol etylowy (piwo, wino, wódka i inne) nie mogą być traktowane jak zwykły towar konsumpcyjny¹², a formy ich ewentualnego spożywania powinny podlegać ściśle określonym regułom prawnym i kulturowym, zmniejszającym prawdopodobieństwo wystąpienia szkód. Alkohol etylowy jest bardzo silną substancją psychoaktywną, a jego nieodpowiedzialne spożywanie sytuuje go wśród głównych czynników przedwczesnej utraty zdrowia i życia w skali globalnej¹³. Identyfikuje się również zasadnicze szkody w życiu duchowym osób nadużywających alkoholu.

7) Napoje alkoholowe nie są konieczne do życia¹⁴. Najlepszą indywidualnie i społecznie sytuacją jest pełna abstynencja od alkoholu etylowego. Siła tradycji, potrzeb, obyczajów i nawyków społecznych sprawia, że perspektywa całkowitego usunięcia tej substancji psychoaktywnej z użytkowania wydaje się na chwilę obecną odległa. Jednak cel w postaci stopniowego ograniczania używania tej substancji jest zasadny¹⁵, biorąc pod uwagę potwierdzoną naukowo jej wielką szkodliwość. Z każdą ilością spożywanego alkoholu wiążą się określone ryzyka¹⁶, które powinni znać ewentualni konsumenci. Dlatego stosunek do spożywania tej substancji powinien być określany w oparciu o obiektywne badania naukowe, uwzględniające wszelkie aspekty, zarówno pozytywne, jak i negatywne.

Przypisy:

² Woronowicz B., Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia, 2009, Poznań, Media Rodzina, s. 60-78; Cierpiałkowska L., Ziarko M., Psychologia uzależnień – alkoholizm, 2010, Warszawa, s. 19-38; Wojcieszek K., Człowiek spotyka alkohol, 2010, Kraków; Mitchell J. M., O’Neil J. P., Janabi M., Marks S.M., Jagust W. J. Fields H.L., Alcohol Consumption Induces Endogenous Opioid Release in the Human Orbitofrontal Cortex and Nucleus Accumbens, Science Translational Medicine, v. 4, nr 116, s. 116; Fromme K., D’Amico E., Neurobiologiczne podstawy wpływu alkoholu na psychikę, s. 519-561, w: Leonard K.E., Blane H.T. (red.), Picie i alkoholizm w świetle teorii psychologicznych, tł. Agnieszka Basaj, Warszawa 2003, Wyd. PARPA, ss. 671; Maisto S.A., Galizio M., Connors G.J., Uzależnienia. Zażywanie i nadużywanie, Warszawa, 2000, Wyd. KARAN; Mellibruda J., Tajemnice etoh, Warszawa 1994, Wyd. PARPA.

³ Koszt wyprodukowania półlitrowej butelki wódki to ok. 2 złotych.

⁴ Na kontynencie europejskim pije się najwięcej alkoholu, rocznie „per capita” prawie dwa razy tyle, ile wynosi średnie spożycie światowe. Patrz: Global Status Report on Alcohol and Health 2014, WHO.

⁵ W Polsce w wieku XX średnie spożycie zmieniało się od 0,9 dcm³ (litra) „per capita” do 9,5 dcm³. Notuje się zarówno wzrosty, jak i wyraźne spadki spożycia (te ostatnie rzadziej, np. w okresie tzw. I „Solidarności”).

⁶ W Polsce szersze używanie wódki to historia ostatnich 500 lat. Zapewne jest to okres zbyt krótki, aby utrwalone obyczaje mogły działać w pełni ochronnie.

⁷ Nutt D., King L., Philips L., Drug harms in the UK: a multicriteria decision analysis, The Lancet, vol. 376, nr 9752, s. 1558-1565, 6 November 2010.

⁸ Cierpiałkowska L., Psychologia…, op. cit, s. 113-135; Wojcieszek K. (2016). Międzygeneracyjna transmisja uzależnienia od alkoholu – przyczyny oraz możliwości zapobiegania. [w:] Gaś Z. (red.), Rodzina a profilaktyka zaburzeń w zachowaniu, Lublin, Wyd. WSEiI, s. 129-146.

⁹ W szczególności dotyczy to dzieci i młodzieży, kobiet, zwłaszcza w ciąży i podczas karmienia piersią oraz osób mających zwiększone obciążenie dziedziczne podatnością na uzależnienie.

¹⁰ Cao Y., Willet W.C., Rimm E.B., Stampfer M.J., Giovanucci E.L., (2015), Light to moderate intake of alcohol, drinking patterns, and risk of cancer: results from two prospective US cohort studies. The BMJ 2015; 351:h4238; http://doi.org/10.1136/bmj.h4238

¹¹ Spurling M.C., Vinson D.C. Alcohol-Related Injuries: Evidence for the Prevention Paradox. Annals of Family Medicine. 2005; 3(1):47-52; Rose G. Strategy of prevention: lessons from cardiovascular disease. British Medical Journal (Clinical research ed). 1981; v. 282 (6279), s. 1847-1851.

¹² Edwards G., Alkohol. Tajemnicza substancja, tł. A. Grzybek, Warszawa 2001, Wyd. Bauer-Weltbildt, ss. 263.

¹³ III lub IV pozycja w zależności od klasyfikacji (WHO), w krajach średnio rozwiniętych pozycja nr 1. Dla osób w młodym wieku jest to główny i zasadniczy czynnik utraty życia. Raport o stanie zdrowia na świecie 2002. Analiza zagrożeń, promocja zdrowia WHO, tł. Agnieszka Basaj, 2003, Warszawa, PARPA, s. 123-124; Rehm J., Room R., Monteiro M., Gmel G., Graham K., Rehn T., Sempos C.T., Frick U., Jernigan D., Alcohol. In: WHO (ed.), Comparative quantification of health risks: Global and regional burden of disease due to selected major risk factors. Geneva: WHO, 2004. Part: Alcohol.

¹⁴ Aż 61,7% ludności świata powyżej 15 roku życia nie spożywało w ostatnim roku żadnego napoju alkoholowego – uznaje się ich za abstynentów. Global Status Report on Alcohol and Health 2014, WHO, s. XIII.

¹⁵ Różnice międzykulturowe w zakresie poziomu spożycia i jego form są bardzo znaczne, gdyż są kraje o rekordowo niskim spożyciu i inne o spożyciu bardzo wysokim. W samej Europie jest to rozpiętość kilkunastu razy między najniższym spożyciem (ok. 1 dcm³ – Turcja), a najwyższym (ok. 16-18 dcm³ – Mołdawia, Litwa).

¹⁶ Nie ma tzw. absolutnie bezpiecznej dawki alkoholu etylowego. Są tylko dawki o względnie niższym ryzyku szkód.