OCHRONA NIELETNICH PRZED UZALEŻNIENIAMI I PRZESTĘPCZOŚCIĄ Z PERSPEKTYWY PSYCHOLOGII
Psychologia to nauka, która opisuje i wyjaśnia zachowania człowieka. To także nauka, która pomaga zapobiegać zachowaniom ryzykownym u dzieci i młodzieży, prowadzącym do uzależnień oraz do przestępczości. Dzięki badaniom z zakresu psychologii wiemy, że zachowanie człowieka nie jest zjawiskiem przypadkowym. To, w jaki sposób postępuje dziecko, nastolatek czy dorosły, zależy od jego sposobu myślenia o sobie i otaczającej go rzeczywistości, od jego sposobów przeżywania siebie, ludzi i świata, od jego motywacji i hierarchii wartości, jakimi się kieruje, a także od wpływów środowiska.
W wieku rozwojowym szczególnym zagrożeniem dla dzieci i młodzieży jest podejmowanie takich zachowań ryzykownych, które prowadzą do uzależnień. Mogą to być uzależnienia od substancji (na przykład od alkoholu, nikotyny, narkotyków, dopalaczy, leków) albo uzależnienia od zachowań (na przykład od hazardu, pornografii, seksu, ideologii, agresji, urządzeń elektronicznych, gier komputerowych, Internetu). Popadanie w uzależnienia okazuje się wyjątkowo destrukcyjne dla dzieci i młodzieży, gdyż blokuje rozwój ich osobowości, prowadzi do wchodzenia w toksyczne więzi oraz niemal zawsze wiąże się z łamaniem prawa i wchodzeniem na drogę przestępczości.
autor: Ks. dr Marek Dziewiecki
Zadaniem rodziców, nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych jest ochrona nieletnich przed zachowaniami autodestrukcyjnymi oraz przed przestępczością i wchodzeniem w grupy rówieśnicze, które łamią normy prawne oraz obyczajowe. Skuteczne podjęcie tego zadania wymaga uwzględnienia kilku fundamentalnych zasad i umiejętności.
▶ Empatyczne rozumienie wychowanka
Dzięki badaniom psychologicznym wiemy, że za agresją, ucieczką w samotność czy za wchodzeniem w uzależnienia kryją się niezaspokojone potrzeby nastolatków (zwłaszcza potrzeba bliskości, miłości, poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie). Każde ryzykowne zachowanie wychowanka to pośrednie sygnalizowanie jego wysokiego dyskomfortu.
Odpowiednią reakcją dorosłych nie jest karanie, moralizowanie czy straszenie, lecz podjęcie życzliwej rozmowy, empatyczne wczuwanie się w sytuację egzystencjalną nieletniego i udzielenie mu adekwatnego wsparcia.
▶ Pomaganie wychowankom w asertywnym radzeniu sobie z emocjami
Podejmowanie zachowań ryzykownych, które prowadzą do uzależnień i przestępczości, nie wynika ze złej woli wychowanka. Nie jest działaniem dobrowolnie zamierzonym i chcianym. Jest natomiast wynikiem napięć i niepokojów emocjonalnych. Zadaniem rodzica i każdego wychowawcy jest pomaganie nieletnim, by w klimacie bezpieczeństwa uczyli się asertywności emocjonalnej. Chodzi o to, by wychowankowie potrafili nazywać swoje bolesne przeżycia i komunikować je dorosłym. Dzięki temu zdecydowanie łatwiej będzie zapanować im nad agresją, wchodzeniem w uzależnienia czy w działania przestępcze.
▶ Zaspokajanie podstawowych potrzeb psychicznych i aspiracji wychowanka
Nieletni skutecznie chronieni są od zachowań ryzykownych i łamania prawa wtedy, gdy w sposób pozytywny realizują swoje potrzeby i aspiracje w życiu osobistym i w relacjach z innymi ludźmi. Zadaniem wychowawców jest promowanie w dzieciach i młodzieży poczucia własnej wartości, mobilizowanie do osiągania sukcesów w środowisku rodzinnym, szkolnym i rówieśniczym, dostrzeganie i nagradzanie nawet drobnych sukcesów, pomaganie w realizacji pasji i uzdolnień, uczenie pozytywnych kompetencji społecznych, pomaganie w integracji z pozytywnymi grupami rówieśniczymi, a także życzliwe wspieranie w obliczu zniechęcenia własnymi niepowodzeniami czy w obliczu negatywnych wpływów środowiska. Satysfakcja z tego, kim się jest, pozytywne więzi rodzinne i rówieśnicze oraz osiąganie sukcesów i znaków uznania od dorosłych, to od strony psychologicznej czynniki skutecznie chroniące przed uzależnieniami i wchodzeniem na drogę przestępczości.
ks. dr Marek Dziewiecki
