Dlaczego programy terapeutyczne i profilaktyczne są nadal mało skuteczne?

Wszelkie badania ewaluacyjne w dziedzinie profilaktyki i terapii uzależnień potwierdzają znikomą skuteczność aktualnie stosowanych programów w tej dziedzinie. Dzieje się tak dlatego, że programy te nie sięgają ostatecznych przyczyn narkomanii czy alkoholizmu. Większość modeli terapeutycznych ogranicza się do demaskowania i przezwyciężania psychicznych mechanizmów uzależnień. Tego typu pomoc nie może być w pełni skuteczną terapią, gdyż zmniejsza lub likwiduje jedynie biologiczne i psychiczne konsekwencje uzależnień. Innymi słowy człowiek uzależniony, który dzięki leczeniu odzyskał zdrowie fizyczne oraz poradził sobie z psychicznymi mechanizmami uzależnienia, ale nie uczynił nic więcej, wraca jedynie do punktu wyjścia, czyli do sytuacji, w której zaczął sięgać po raz pierwszy po substancje uzależniające, mimo że nie był jeszcze wtedy od nich uzależniony!
Dominujące obecnie modele terapeutyczne nie odpowiadają zatem na pytanie: dlaczego proces uzależnienia w ogóle się rozpoczął? Analogiczne ograniczenia cechuje większość istniejących programów profilaktycznych. Nawet najlepsze z nich kończą się tam, gdzie zaczyna się istota problemu. Nowoczesne programy profilaktyczne promują u wychowanków bardzo istotne kompetencje z zakresu informacji i postaw. Nie ograniczają się już do straszenia i do samych zakazów, ale precyzyjnie i bez moralizowania przekazują informacje na temat działania substancji narkotycznych oraz na temat destrukcji biologicznej i psycho-społecznej, jakiej takie substancje dokonują. Ponadto programy te uczą asertywnego i skutecznego przeciwstawiania się naciskom środowiska, które nakłania do sięgania po alkohol czy narkotyki. Uczą także asertywnego wyrażania emocji, zwłaszcza tych bolesnych, aby w ten sposób eliminować potrzebę ich zagłuszania drogą chemiczną. Tutaj jednak zatrzymują się te programy. Nie stawiają one zwykle najważniejszego dla profilaktyki pytania, które brzmi: skąd się biorą i co sygnalizują bolesne stany emocjonalne u dzieci i młodzieży?
W ten sposób doszliśmy do najważniejszych pytań dla terapii i profilaktyki uzależnień, czyli do kwestii ostatecznych przyczyn tego zjawiska. Skuteczna terapia powinna nie tylko demaskować konsekwencje uzależnienia się od alkoholu czy narkotyków, ale także odkryć, dlaczego u danej osoby proces uzależniania w ogóle się rozpoczął? Podobnie profilaktyka to nie tylko przekazywanie informacji o substancjach uzależniających i uczenie kompetencji wobec własnych emocji, lecz to także pytanie o źródło bolesnych stanów emocjonalnych, z którymi młodzi mogą sobie nie poradzić mimo najlepszych nawet kompetencji w tej dziedzinie.
Odpowiedź na oba pytania jest taka sama: u podstaw bolesnych emocji i sięgania po substancje uzależniające leży ostatecznie kryzys życia. A skoro tak, to zapobieganie alkoholizmowi i narkomanii polega ostatecznie na uczeniu dzieci
i młodzieży dojrzałej postawy wobec życia. Terapia natomiast nie będzie skuteczna, dopóki nie pomoże pokonać dotychczasowego kryzysu życia i nie wprowadzi w świat, który przyniesie człowiekowi uzależnionemu większy zysk i większą radość niż sięganie po alkohol czy narkotyki. Terapia uzależnień jest jednak znacznie trudniejsza niż profilaktyka, gdyż oprócz uczenia dojrzałej postawy wobec życia, wymaga jednocześnie likwidowania biologicznych i psychicznych skutków uzależnienia.

Ks. dr Marek Dziewiecki